Gerek ana gerek ara yollarda trafiğin sorunsuz bir şekilde akması için sürücülerin uyması gereken bazı kurallar vardır. Sürücüler trafikteki yoğunluktan bağımsız olarak bu kurallara uyması zorunludur. Trafik kuralları can ve mal kaybının en aza indirilmesini ve aciliyeti olan taşıtlara öncelik tanınmasını sağlar. Trafiğin aksamadan ilerlemesi ve aciliyeti olan araçların zaman kaybetmeden trafikte ilerlemesinin sağlanması için uyulması zorunlu olan kurallardan biri trafikte geçiş üstünlüğüdür.
Trafikte geçiş üstünlüğü pek çok farklı aracın seyir halinde olduğu kara yollarında bazı araçların geçiş önceliğine sahip olması olarak tanımlanabilir. Günümüzde geçiş üstünlüğü tamamen aciliyeti olan araçlardadır. Geçiş üstünlüğü olan araçlar trafikteki diğer araçlarda farklı olarak kurallara uygun bir şekilde ilerlemek yerine kendi geçiş üstünlüklerini kullanarak rotalarına devam edebilirler.
Geçiş üstünlüğü ve geçiş hakkı kuralının aynı olduğuna dair yaygın bir kanı olmakla birlikte geçiş üstünlüğü aciliyet statüsünde kabul edilen araçlara tanınmış bir hak olup Karayolları Genel Müdürlüğü geçiş üstünlüğüne sahip araçları belirlemektedir. 2918 Karayolları Trafik Genel Kanunu’nun 71. maddesinde trafikte geçiş üstünlüğüne sahip olan araçlar yer almaktadır. Diğer bir deyişle burada belirtilen araçlar dışında herhangi bir sürücü kendi aciliyet koşulunu öne sürme yoluyla geçiş üstünlüğüne sahip olamaz.
Geçiş hakkı kuralı ise farklıdır. Geçiş hakkı kuralını herhangi bir aracın, trafiğin durumuna göre geçiş önceliğine sahip olmasını sağlayan düzenleme olarak tanımlanabilir. Geçiş üstünlüğüne yalnızca kanunla belirlenen araçlar sahip olmakla birlikte geçiş hakkına trafiğin güncel durumuna göre sahip olunabilmektedir. Geçiş hakkı sahibi olan araçlar diğer taşıtlardan herhangi bir hamle beklemeksizin rotalarına devam edebilirken trafikteki diğer araçların geçiş hakkına ya da geçiş üstünlüğüne sahip olan araçların hareket etmesini beklemesi veya yollarını açması gerekir.
Geçiş Üstünlüğü Olan Araçlar Hangileri?
Acil bir görevi olan ve rotasına en kısa sürede ulaşması gereken araçların geçiş üstünlüğü vardır. Ülkemiz kanunları kapsamında geçiş üstünlüğüne sahip olan araçlar şu şekilde sıralanabilir:
-
Yaralıları ya da acil hastaları taşıyan araçlar ya da ambulanslar,
-
İtfaiye gibi acil müdahalede bulunması gereken araçlar,
-
Herhangi bir olayda sanıkları ya da suçluları takip eden ya da olay yerine ulaşmaya çalışan zabıta araçları,
-
Kan, doku ya da nakil için organ taşıyan araçlar,
-
Doğalgaz dağıtımı gerçekleştiren araçlar,
-
Hüküm giymiş suçluların ve tutukların taşınmasını sağlayan nakil araçları,
-
Yoğun kar ve buzlanma gibi durumlarda günlük yaşamın kesintisiz bir şekilde devam etmesi için acil müdahalede bulunması gerken araçlar,
-
Afet ve çeşitli acil durumlarda rotasına aciliyet dahilinde ulaşması gereken araçlar,
-
Karayolları Genel Müdürlüğü’nün belirlediği özel araçlar,
-
Koruma araçlarıyla korunan otomobiller.
Geçiş Üstünlüğü Nasıl Kullanılır?
Sürücülerin geçiş üstünlüğüne sahip olan araçların rotasına devam edebilmesi için hızlı bir şekilde yolu açması gerekir. Arkasında geçiş üstünlüğü bulunan araç bulunan sürücüler aracın rotasına devam etmesi için hızlı bir şekilde yolu açmalıdır. Geçiş üstünlüğüne sahip araçlara yol verilmeden rotalarının kapatılmasının cezası bulunur.
Trafiğin en önemli kırılma noktalarından biri kavşaklardır. Son derece önemli olan kavşaklarda geçiş üstünlüğü kontrollü olunmaması halinde birçok kazaya neden olabilir. Kavşaklar için belirlenen geçiş üstünlüğü kuralları, kavşağın niteliğine göre değişiklik gösterir. Trafik polisleri, uyarı levhaları ve uyarı ışıkları yardımıyla denetim altında tutulan kavşaklardaki geçiş üstünlüğü kuralları, denetlenmeyen kontrolsüz kavşaklardan farklılık gösterir.
Trafik polisi, uyarı levhası ve ışığıyla denetlenmeyen kavşaklarda sürücülerin yol vermesi gereken araçlar şu şekildedir:
-
Geçiş üstünlüğüne sahip araçlar,
-
Düz bir rotada ilerleyen tramvaylar ile bu durumda bulunan diğer araçlar,
-
Döner kavşak içindeki araçlar,
-
Tali yoldan anayola çıkılırken anayoldan gelen araçlar,
Trafik polisi, uyarı levhası ve ışığıyla denetlenen kavşaklarda sürücülerin yol vermesi gereken araçlar için geçiş üstünlüğü şu şekildedir:
-
El arabaları, hayvanla çekilen arabalar ve bisikletler gibi motorsuz araçlar motorlu araçlara yok vermelidir.
-
Lastik tekerlekli traktör ile iş makineleri diğer araçlara yol vermelidir.
-
Kavşağa girmekte olan sürücüler giriş ve çıkışlarda karşıdan karşıyaya geçen yayalara yol vermelidir.
-
Sağdan gelen araçlar geçiş üstünlüğüne sahiptir. Solda bulunan motorlu araçların sağda bulunan araçlara yol vermesi gerekir.
Geçiş Üstünlüğü ve Geçiş Hakkı Farkları
-
Geçiş üstünlüğü yalnızca Karayolları Genel Müdürlüğü tarafından belirli araçlara tanınır. Geçiş hakkı yolun ve trafiğin durumuna göre herhangi bir aracın yararlanabileceği bir hak olarak tanımlanabilir.
-
Geçiş hakkı temel olarak yolu kullanma hakkı olarak nitelenir. Geçiş üstünlüğü ile görev sırasındaki araçların rotalarına ulaşmasını, can ve mal kaybının en aza indirilmesini sağlamayı amaçlar.
Geçiş üstünlüğü olan araç arkadan geliyorsa sürücü aracını mümkün olduğunca hızlı bir şekilde sağa çekip araca yol vermelidir. Normal sürücüler kırmızı ışıklarda durmak zorunda olsa da geçiş üstünlüğü olan araçlar durmaksızın devam edebilirler. Emniyet şeridi bulunan yollarda bu bölgeyi kullanabilmelerine karşın emniyet şeridi yoksa sağdan ilerlerler.